فلسفه ی برخی بایدها
فَجَعَلَ اللَّهُ الْایمانَ تَطْهیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِی الرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدّینِ، وَ الْعَدْلَ تَنْسیقاً لِلْقُلُوبِ، وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّةِ، وَ اِمامَتَنا اَماناً لِلْفُرْقَةِ، وَ الْجِهادَ عِزّاً لِلْاِسْلامِ، وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَی اسْتیجابِ الْاَجْرِ،
وَ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلِحَةً لِلْعامَّةِ، وَ بِرَّ الْوالِدَیْنِ وِقایَةً مِنَ السَّخَطِ، وَ صِلَةَ الْاَرْحامِ مَنْساءً فِی الْعُمْرِ وَ مَنْماةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصاصَ حِقْناً لِلدِّماءِ، وَ الْوَفاءَ بِالنَّذْرِ تَعْریضاً لِلْمَغْفِرَةِ، وَ تَوْفِیَةَ الْمَکائیلِ وَ الْمَوازینِ تَغْییراً لِلْبَخْسِ.
پس خداى بزرگ ایمان را براى پاک کردن شما از شرک، و نماز را براى پاک نمودن شما از تکبّر، و زکات را براى تزکیه نفس و افزایش روزى، و روزه را براى تثبیت اخلاص، و حج را براى استحکام دین، و عدالتورزى را براى التیام قلب‌ها، و اطاعت ما خاندان را براى نظم یافتن ملت‌ها، و امامتمان را براى رهایى از تفرقه، و جهاد را براى عزت اسلام، و صبر را براى کمک در بدست آوردن پاداش قرار داد.
و امر به معروف را براى مصلحت جامعه، و نیکى به پدر و مادر را براى رهایى از غضب الهى، و صله ارحام را براى طولانى شدن عمر و افزایش جمعیت، و قصاص را وسیله حفظ خون‌ها، و وفاى به نذر را براى در معرض مغفرت الهى قرار گرفتن، و دقت در کیل و وزن را براى رفع کمفروشى مقرر فرمود.
# آنچه که ذکر شد فلسفه یا حکمت تعدادی از بایدهای اسلام است، بعد از این قسمت حضرت زهرا سلام اللّه علیها فلسفه ی تعدادی از نبایدها را ذکر می کنند.
# ایمان در اصطلاح روایی و قرآنی سه معنا دارد:
1) ایمان در مقابل کفر و شرک، که به نظر معنایی مترادف با اسلام دارد:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَى الْإِیمَانِ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ
ﺍﻱ ﺍﻫﻞ ﺍﻳﻤﺎﻥ ! ﺍﮔﺮ ﭘﺪﺭﺍﻧﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭﺍﻧﺘﺎﻥ ﻛﻔﺮ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺩﻫﻨﺪ ، ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻣﮕﻴﺮﻳﺪ ; ﻭ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﻭﺳﺖ ﻭ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﮔﻴﺮﻧﺪ ، ﻫﻢ ﺍﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎﺭﻧﺪ. (التوبة/ 23)
2) ایمان به عنوان درجه ای بالاتر از اسلام:
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَٰکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَإِن تُطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُم مِّنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ﺑﺎﺩﻳﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﮔﻔﺘﻨﺪ : ﻣﺎ [ ﺍﺯ ﻋﻤﻖ ﻗﻠﺐ ] ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻳﻢ . ﺑﮕﻮ : ﺍﻳﻤﺎﻥ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩﻩ ﺍﻳﺪ ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ : ﺍﺳﻠﺎم ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻳﻢ ; ﺯﻳﺮﺍ ﻫﻨﻮﺯ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺩﺭ ﺩﻝ ﻫﺎﻳﺘﺎﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﻭ ﺍﮔﺮ ﺧﺪﺍ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﺭﺍ ﺍﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ ، ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻟﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻤﻰ ﻛﺎﻫﺪ ; ﺯﻳﺮﺍ ﺧﺪﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺍﺳﺖ .(الحجرات/ 14)
3) ایمان مترادف با قبول امامت ائمه علیهم السلام و یا همان تشیع:
در روایتی که شیخ کلینی در کتاب شریف کافی از یونس بن یعقوب نقل می کند، مردی از اهل شام از امام صادق علیه السلام درخواست می کند که با اصحاب ایشان مناظره کند، امام علیه السلام می پذیرند و آن مرد با پنج نفر از یاران حضرت از جمله هشام بن حکم( که آن زمان جوانی بود که تازه مو بر چهره ی او روئیده و امام در این حدیث در مدح او دو جمله ی زیبا دارند؛ الف) او با دل و زبان و دستش یاور ما است، ب) [رو به مرد شامی] از او [یعنی هشام] بپرس که او را سرشار [از علم] می یابی)، مناظره می کند. پس از مناظره ی با هشام، امام از اتفاقاتی که برای این مرد در سفرش رخ داده بود، خبر می دهد. مرد شامی در این لحظه می گوید:
«فأقبل الشّامیّ یقول صدقت أسلمت للّه السّاعة.
فقال أبو عبد اللّه علیه السّلام بل آمنت باللّه السّاعة-إنّ الإسلام قبل الإیمان-و علیه یتوارثون و یتناکحون-و الإیمان علیه یثابون.
فقال الشّامیّ صدقت فأنا السّاعة-أشهد أن لا إله إلاّ اللّه-و أنّ محمّدا رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله و أنّک وصیّ الأوصیاء»
«شامى-راست فرمودى،من هم‌اکنون به خدا اسلام آوردم.
امام-نه بلکه اکنون به خدا ایمان آوردى،زیرا اسلام پیش از ایمان است،به وسیلۀ اسلام از یکدیگر ارث برند و با هم زناشوئى کنند و به وسیلۀ ایمان،ثواب برند.
شامى-راست گفتى،من هم‌اکنون گواهى دهم که شایسته پرستش به جز خداوند نیست و به راستى محمد رسول خدا است و تو وصى او هستى»(الکافی، کتاب الحجة، باب الاضطرار الی الحجة، ح 4).
معنایی که حضرت زهرا سلام اللّه علیها فرمودند، به قرینه ی ذکر کردن کلمه ی شرک، معنای اول ایمان است.
# نماز آثار و فواید متعددی دارد، از جمله نهی از فحشاء و منکر و یا شکر خالق و مانند، اما آنچه که در این حدیث ذکر شده پاکی از تکبر ورزیدن است. در سوره ی بقره آیه 45 می فرماید:
«وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ»
«ﺍﺯ ﺻﺒﺮ ﻭ ﻧﻤﺎﺯ ﻛﻤﻚ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﺪ ﻭ ﺑﻲ ﺗﺮﺩﻳﺪ ﺍﻳﻦ ﻛﺎﺭ ﺟﺰ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﺣﻖ ﻗﻠﺒﻲ ﻓﺮﻭﺗﻦ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﺩﺷﻮﺍﺭ ﻭ ﮔﺮﺍﻥ ﺍﺳﺖ».
خشوع نقطه ی مقابل تکبر است، لذا می فرماید: این کار بر غیر خاشعان گران می آید.
از کنار هم قرار دادن آیه و حدیث می توان این نتیجه را گرفت که رعایت خشوع در عین حالی که در نماز باید رعایت شود تا انسان به مراتب والا برسد اما یکی از راهکارهای تحصیل خشوع همین نماز است و رابطه ی این دو همانند دو پای آدمی است که با تکیه بر یکی و جلو گذاشتن دیگری انسان به پیش می رود.
