آیاسار

#برداشتی_از_یک_کتاب

 موضوع #قرآنی

 کتاب #انسان_شناسی_قرآن

 نویسنده #مرتضی_مطهری

محرک انسان از نظر قرآن به جهت و سمتی چیست؟

گاهی مطالبی در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود که هر چند با هدف ابراز مخالفت با نژاد و قوم خاصی است اما در واقع، ردی است بر دیدگاه اسلام و نظر قرآن. به صورت مشخص مطلبی که مد نظر این نوشته است بررسی محرک های انسانی از دیدگاه قرآن است؛ به این معنا که از نظر قرآن چه چیزی باعث می شود که انسان به یک سمت حرکت کند و تغییر ایجاد نماید؟

شهید مطهری در دو فصل از کتاب خود؛ «انسان شناسی قرآن» به این بحث پرداخته اند و ابتدا خواسته های انسان را که در واقع محرک او هستند به دو قسم « خواسته های اولی و ثانوی » تقسیم کرده اند و در تعریف این دو می گوید:« خواسته های اولی چیزهایی است که انسان آن ها را به خاطر خود شان می خواهد، به خاطر چیز دیگری نمی خواهد. خواسته های ثانوی یعنی چیزهایی که بشر آن ها را می خواهد برای آن که او را به خواسته دیگری می رساند.»

بعد از بیان این مطلب نظریه مارکسیسم و سپس نظریه مسلمانانی که تفکرات مارکسیستی داشته اند ولی به شدت به اسلام نیز باور داشته اند را نقل و نقد و بررسی می‌کنند.(مطالب مفید و جالبی را مطرح کرده اند.)

پس از نظر قرآن را بیان می‌کنند و می‌گویند که دیدگاه قرآن و اسلام آن است که علاوه بر آن که محرک های مادی مورد قبول دین و مورد استفاده آن قرار گرفته است، محرک های معنوی نیز بیان شده است.

به عنوان مثال، چند آیه ای که محرک های مادی در آن ذکر شده را نقل می کند,از جمله:

محرک های مادی دنیایی

«هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» (التوبة ۳۳ و الصف ۹)

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَىٰ لَهُمْ َ»(النور ۵۵)

« وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ»(القصص ۵)

محرک های مادی آخرتی

وَلَحْمِ طَیْرٍ مِّمَّا یَشْتَهُون

وَحُورٌ عِینٌ

کَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ» (الواقعة ۲۱-۲۳)

«وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ»(البقرة ۲۵) 

محرک های معنوی هم در قرآن و روایات و ادعیه فراوان است از جمله:

«الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ

یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُّقِیمٌ»(التوبة ۲۱-۲۲) 

«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذَٰلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»( التوبة ۷۲) 

ذیل این آیه شهید مطهری می گوید:« بعد از ذکر پاداش ها و نوید های مادی می فرماید:« وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ أَکْبر»، آن هم « رِضْوَانٌ» با تنوین؛ یعنی مقدار کمی از رضوان هم از همه ی این ها بالا تر است. این در صورتی است که تنوین برای تقلیل باشد. این تنوین ممکن است برای تعظیم باشد: و رضوانی از خدا.»

آیات دیگری را ایشان به عنوان شاهد ذکر می کنند که امیدواریم شما با مراجعه و مطالعه ی کتاب آن آیات را بخوانید. فقط در آخر مطلبی را در مورد رضوان متذکر می شویم که هر چند در کتاب نیامده است اما گفتنش خالی از لطف نیست و آن اینکه کلمه  «رضوان» در قرآن کریم ۱۳ مرتبه ذکر شده است.

در بعضی از این موارد به عنوان پاداشی الهی و در برخی موارد دیگر به عنوان انگیزه و محرک مومنین برای انجام دستورات و اوامر الهی و در یک مورد کراهت رضوان الهی باعث عذاب معرفی شده است:

۱- رضوان الهی به عنوان پاداش الهی

علاوه بر دو آیه ی فوق

«قُلْ أَؤُنَبِّئُکُم بِخَیْرٍ مِّن ذَٰلِکُمْ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَأَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ»( آل عمران ۱۵)

«اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطَامًا وَفِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ

شَدِیدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ»( الحدید ۲۰) 

َ

۲- رضوان الهی به عنوان انگیزه ی مؤمنین

«أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ کَمَن بَاءَ بِسَخَطٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ»( آل عمران ۱۶۲)

«فَانقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ»( آل عمران ۱۷۴)

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْیَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًاِ»( المائدة ۲)

«یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»( المائدة ۱۶)

«أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَىٰ تَقْوَىٰ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ أَم مَّنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَىٰ شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»( التوبة ۱۰۹)

«ثُمَّ قَفَّیْنَا عَلَىٰ آثَارِهِم بِرُسُلِنَا وَقَفَّیْنَا بِعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَآتَیْنَاهُ الْإِنجِیلَ وَجَعَلْنَا فِی قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِیَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا کَتَبْنَاهَا عَلَیْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَایَتِهَا فَآتَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ» (الحدید ۲۷)

«لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِینَ الَّذِینَ أُخْرِجُوا مِن دِیَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَیَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَٰئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ»( الحشر ۸)

۳- کراهت رضوان الهی

«فَکَیْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُم

ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ»( محمد ۲۷-۲۸)